ABSYDA
wieloboczna ściana, zamykającą część kapłańską w Świątyni
ASORTYMENT DREWNA
drewno o określonej jakości, wymiarach i przeznaczeniu
AKUMULACJA CIEPLNA
Akumulacja cieplna przegród wynika z pojemności cieplnej materiałów użytych do budowy domu. Akumulacja jest szalenie istotnym czynnikiem wpływającym na komfort mieszkania. Wysoka akumulacja cieplna gwarantuje stałą temperaturę wewnątrz, jak i na zewnątrz budynku.
ALKIERZ
Wydzielony w bryle budynku narożnik lub dobudówka, najczęściej na planie kwadratu, przykryta zazwyczaj osobnym dachem. Pochodzi z miniaturyzacji narożnych wież obronnych.
ALKOWA
Wnęka bez okna w sypialni mieszcząca łóżko.
ARKADA
łuk oparty na dwóch podporach, słupach, kolumnach lub filarach.
BAL
drewno tarte lub ociosane grubości 50-100 mm i szerokości od 100 mm wzwyż
BRÓG
daszek ruchomy, przesuwany na 4 wkopanych w ziemię słupkach osłaniający stożek siana
od słoty
BABINIEC
w bóżnicach i meczetach oraz dawniej w cerkwiach i kościołach pomieszczenie przeznaczone dla kobiet.
BELKA
element drewniany (ociosany lub tarty) o dużym przekroju.
BELKA STROPOWA
element nośny stropu.
BELKA WIĄZAROWA
element wiązara dachowego oparty na oczepie; w budynkach murowanych na namurnicy lub bezpośrednio na ścianie.
BIEGUN
pionowy czop służący do zawieszania drzwi lub wrót.
BIERWIONO
element drewniany (okrągły, ociosany lub przetarty) używany do budowy ścian o konstrukcji zrębowej lub konstrukcji sumikowo łątkowej.
BONIOWANIE
dekoracyjne wyróżnienie domu, w postaci pozornych cegieł, naśladownictwa muru, najczęściej wykonywane w tynku, w kamieniu, niekiedy w domach z bali drewnianych.
CZARNA KUCHNIA
pomieszczenie z paleniskiem oświetlone wyłącznie przez otwór kominowy.
CZOP I GNIAZDO
jeden ze sposobów łączenia dwóch elementów drewnianych na długość lub pod kątem w postaci wypustu (czopa) osadzanego w otworze (gnieździe).
DRANICA
materiał z drewna do wykonywania pokryć dachowych. Ręcznie łupana deska z drewna iglastego. Grubość: 3-5 cm, szerokość: 9-13 cm, długość: do 3 m
DREWNO
produkt otrzymywany ze ściętych drzew i formowany przez obróbkę. Polecamy projekty domów z drewna - z bali oraz projekty domów szkieletowych!
DACH
górna część budynku zabezpieczająca całość przed działaniem czynników atmosferycznych; składa się z konstrukcji nośnej (więźby) oraz z podkładu pod pokryć i pokrycia.
DACH DWUSPADOWY
dach o dwóch połaciach, których styk tworzy kalenicę.
DACH CZTEROSPADOWY
dach o czterech połaciach, z których styk dwóch większych tworzy kalenicę.
DACH KRAKOWSKI
dach łamany o połaciach nachylonych pod tym samym kątem, wydzielonych dużym łukiem; odmiana dachu łamanego polskiego.
DACH ŁAMANY
dach, którego połacie mają na ogół dwie kondygnacje wydzielone załamaniem.
DACH ŁAMANY POLSKI
dach łamany o połaciach nachylonych pod tym samym kątem, wydzielonych niewielkim uskokiem.
DACH MANSARDOWY
dach łamany o połaciach nachylonych pod różnym kątem; jego dolne połacie są bardziej strome od górnych.
DACH NACZÓŁKOWY
dach dwuspadowy ze szczytami w górnej części ściętymi niewielkimi, trójkątnymi połaciami, zwanymi naczółkami.
DACH NAMIOTOWY
dach o trójkątnych połaciach zbiegających się górą w jednym punkcie; liczba połaci zależy od planu budynku, najpowszechniejsze są czteropołaciowe.
DACH PÓŁSZCZYTOWY
dach czterospadowy, którego połacie nad krótszymi ścianami budynku są ścięte i w górnej części tworzą szczyt.
DACH PULPITOWY JEDNOSPADOWY
dach o jednej, ukoś połaci.
DLUŻYCA
drewno okrągłe średnicy od 20 cm wzwyż i długości dla gatunków iglastych 9 m i więcej
DASZEK OKAPOWY
wąski, jednospadowy daszek przyścienny stanowiący zabezpieczenie ścian przed opadami.
DASZEK PRZYZBOWY
wysunięta przed ścianę domu okapowa część dachu, osłaniająca przyzbę
DENDROCHRONOLOGIA
metoda pozwalająca określić datę ścięcia drzewa i jego wiek na podstawie analizy rocznych przyrostów (słojów) drzewa; wykorzystywana w datowaniu drewnianych zabytków.
DESKA
część kłody podzielona wzdłuż włókien za pomocą piły.
DRANICA
część kłody rozszczepiona wzdłuż włókien siekierą i klinami.
DREWNO
budulec otrzymywany ze ściętych drzew, stosowany w postaci materiałów okrągłych, ociosanych, łupanych i tartych
DYMNIK
otwór w dachu pod kalenicą lub w połaci dachowej, osłonięty daszkiem
DZWONO SOSRĘBU LUB BELKI STROPOWEJ
środkowy odcinek drewna z zachowanymi ostrymi krawędziami, ozdobiony i opatrzony
napisem
ELEWACJA
zewnętrzna powierzchnia ściany domu ze wszystkimi znajdującymi się na niej dodatkami, lico budynku.
FACJATKA
pokój lub mieszkanie na poddaszu domu
FACJATA
pomieszczenie mieszkalne na poddaszu z oknami umieszczonymi w połaci dachowej, nakryte osobnym daszkiem prostopadłym do kalenicy dachu głównego.
FAKTURA
sposób ukształtowania powierzchni.
FASADA
elewacja frontowa budynku.
FRAMUGA
wnęka w murze domu, w której osadza się okno lub drzwi. Drugie znaczenie framugi, to rama okna lub drzwi.
FASETA
ukośne lub zaokrąglone ścięcie narożnika między ścianą i stropem.
FAZA
ukośne ścięcie krawędzi traktowane jako motyw zdobniczy; rodzaj profilu.
FILAR
pionowa podpora o przekroju wielobocznym, najczęściej czworobocznym; w drewnianej architekturze słup szalowany deskami.
EMPORA
pomieszczenie w górnej partii budynku, otwarte ku głównej przestrzeni wnętrza
FRYZ
poziomy pas dekoracyjny w górnej partii ściany
FURTKA
drzwi w bramie lub w plocie
GALERIA
podłużne pomieszczenie biegnące wzdłuż ścian w górnych kondygnacjach budynku.
GANEK
przybudówka przed wejściem do budynku, nakryta osobnym daszkiem wspartym na słupach; niekiedy szalowana.
GŁOWICA, KAPITEL
górna, wieńcząca część kolumny, filara lub pilastra.
GŁOWACZ
wiązka słomy do poszywania dachu, skręconą powrósłem przy knowiu
GONT
element krycia dachu w postaci deszczułki 8- 10 cm szerokości i 32-80 cm długości, wyrabiany
ręcznie przez promieniste rozklinowanie pnia drzew iglastych, wyżłobienie rowka na grubszej
krawędzi i wygładzenie powierzchni
GONT
wyrabiana ręcznie wąska deszczułka używana do krycia dachów lub ścian budynków.
GZYMS
poziomy, zwykle profilowany element architektoniczny występujący przed lico ściany.
KONSTRUKCJA ŚCIANY W DOMU Z BALI:
A) konstrukcja sumikowo-łątkowa,
B) wiĄzanie na obłap,
c) konstrukcja na rybi(jaskółczy) ogon.
KASETONY
skrzyńce - ozdobnie wykonane pola kratowego systemu nośnego stropów, utworzone przez
podział przęseł międzybelkowych za pomocą żeber, przenoszących obciążenia na sąsiednie
belki
KLEĆ (LIT. KLETE)
nieogrzewany budynek podcieniowy w zagrodzie użytkowany jako spichrz lub magazyn
zimowej odzieży, a okresowo jako sypialnia młodego małżeństwa
KNOWIE
dolna część uciętego źdźbła słomy
KONSOLA
wspornik, poziome lub ukośnie osadzone drewno, wysunięte przed lico ściany w celu podparcia
końca przewieszonego dźwigara
KOSZ KRAWĘŻNY
pochyle krawędzie styku dwóch połaci dachowych, służących do odprowadzania opadów
atmosferycznych
KOZŁY
para krokwi połączonych jętka lub kleszczami
KOZUBEK
daszek w kształcie koszyczka, osłaniający podkaleniczny otwór w połaciach dachowych
LEGAR
drewno tarte 0 przekroju ok. 100x140 mm, oparte na podmurówce lub stropie i niosące
podłogę
LISICE
parzyste pionowe bierwiona, skleszczające obustronnie zagrożoną wyboczeniem ścianę
wieńcową w celu jej usztywnienia
OKAP
HURDYCJA
galeria drewniana na zewnątrz średniowiecznych murów obronnych, z otworami w ścianach i podłodze umożliwiającymi rażenie przeciwnika.
IKONOSTAS
w cerkwiach ściana lub przegroda oddzielająca część ołtarzową ( prezbiterium) od nawy, pokryta ikonami (obrazami) rozmieszczonymi w określonym porządku; posiada troje drzwi (czasem dwoje), środkowe, większe dostępne wyłącznie dla kapłanów.
IZBICA
Najwyższa, nadwieszona kondygnacja w wieżach drewnianych; 2) element składowy wczesnośredniowiecznych wałów drewniano-ziemnych.
IKONOSTAS
zdobiona i zaopatrzona w obrazy (ikony) wewnętrzna ściana w cerkwi z trojgiem drzwi,
oddzielająca część kapłańską od pomieszczenia dla wiernych
JASKÓŁCZY OGON
jeden ze sposobów łączenia dwóch elementów drewnianych na długość lub pod kątem w postaci ukośnych, zazębiających się wrębów; odmiana nakładki.
JEDNOSPADOWY DACH
dach pulpitowy
JĘTKA
poziomy element łączący parę krokwi, stanowiący usztywnienie poprzeczne wiązara.
JARZMO
drewniany filar mostowy (ostoja)
JERZAK
wiązka słomy do poszywania dachu kłosem w górę
KALENICA
górna, pozioma krawędź dachu, stanowiąca linię styku dwóch połaci.
KAPITEL
głowica
KLESZCZE
zwykle zdwojone poziome elementy konstrukcyjne obejmujące krokwie i słupy; występują m.in. w więźbach płatwiowo-kleszczowych.
KLUCZYNA
żerdź z hakiem, stanowiąca konstrukcję nośną dla pokrycia dachu o więźbie sochowej.
KŁODA, OKRĄGLAK
pozbawiony gałęzi i kory pień ściętego drzewa.
KOLEBKA
sklepienie kolebkowe
KOLUMNA
pionowa podpora o przekroju kolistym, składająca się z bazy, trzonu i głowicy.
KONSTRUKCJA PLECIONKOWA, KOSZNICA
konstrukcja polegająca na wyplataniu ściany z wikliny lub gałęzi zakładanych między osadzonymi w ziemi żerdziami.
KONSTRUKCJA PRZYSŁUPOWA
system konstrukcyjny polegający na opasaniu zrębowych ścian słupami, dźwigającymi ciężar piętra lub dachu.
KONSTRUKCJA SŁUPOWO-PLECIONKOWA
konstrukcja plecionkowa wzmocniona słupami narożnymi lub ustawionymi w linii ścian.
KONSTRUKCJA SUMIKOWO-ŁĄTKOWA
konstrukcja ścian złożona ze słupów, zwanych łątkami, i z poziomych bierwion — sumików.
KONSTRUKCJA SZKIELETOWA, SŁUPOWO-RAMOWA, RYGLOWA, SZACHULEC, MUR PRUSKI
konstrukcja ścian złożona ze słupów ustawionych na kamieniach lub podwalinie, górą połączonych oczepem, oraz z poziomych rygli i ukośnych zastrzałów; pola pomiędzy elementami szkieletu wypełniane rozmaitymi materiałami, m.in.: drewnem, gliną i cegłą.
KONSTRUKCJA ZRĘBOWA, WIEŃCOWA
konstrukcja ścian polegająca na układaniu poziomo bierwion jedno na drugim, w narożnikach połączonych ze sobą w tzw. węgły, będące skrzyżowaniem dwóch elementów, zabezpieczonych przed rozsuwaniem się złączami ciesielskimi.
KOPULA
sklepienie zamknięte o regularnej krzywiźnie, zakładane nad pomieszczeniami centralnymi mającymi zarys okrągły, kwadratowy lub wieloboczny; terminem tym określa się również nakrycia wnętrz cerkiewnych mające formę piramidy.
KOSZNICA
konstrukcja plecionkowa
KOZUBEK
półstożkowe zadaszenie osłaniające otwór umieszczony w szczycie lub nad połacią szczytową dachu.
KROKIEW
pochyły element więźby dachowej, oparty na belce wiązarowej lub oczepie; stanowi element konstrukcji nośnej dachu.
KROKSZTYN
wspornik
ŁATA
poziomy element o niewielkim przekroju, prostopadły do krokwi, zwykle mocowany bezpośrednio do nich, stanowiący podkład pod pokrycie dachu.
ŁĄTKA
słup z wyżłobionymi rowkami (pazami); element konstrukcji sumikowo-łątkowej.
ŁUK
element konstrukcyjny lub dekoracyjny; może mieć rozmaite kształty, np. półkolisty, odcinkowy, ostry, podkowiasty, kotarowy, w ośli grzbiet.
MANSARDOWY DACH
dach mansardowy
MIECZ
krótki, ukośny element konstrukcyjny, łączący dwa inne elementy ustawione pod kątem.
MIEDZUCH
wąski odstęp między domami ustawionymi szczytem do pierzei rynkowej lub ulicznej i nakryty koszem na styku okapów sąsiednich dachów
MINARET
w architekturze sakralnej islamu wysmukła wieża z galeryjką w górnej części, zwieńczona hełmem z półksiężycem, służąca do zwoływania wiernych na modlitwę.
NAKŁADKA
jeden ze sposobów łączenia dwóch elementów drewnianych na długość lub pod kątem w postaci prostych, zazębiających się wrębów.
NACZÓŁEK DACHU
ukształtowanie czterospadowego dachu z krótszymi połaciami od strony szczytowej budynku
NAMURNICA
drewniany element występujący w budynkach murowanych, spoczywający bezpośrednio na murze, stanowiący oparcie dla wiązarów więźby dachowej
NAWA
część kościoła przeznaczona dla wiernych.
OBŁAP
jeden ze sposobów łączenia dwóch elementów drewnianych pod kątem w postaci półkolistych lub prostokątnych wrębów; występuje w ścianach zrębowych
OCZEP
najwyższy element drewnianej konstrukcji ściany, na którym mogą się opierać wiązary i belki stropowe
OKAP
część połaci dachowej wysunięta przed lico ściany
OKRĄGLAK
kłoda
OSTATEK
koniec bierwiona lub belki stropowej wychodzący poza lico ściany budynku
OPAS
płatew spoczywająca na wysuniętych na zewnątrz końcach belek stropowych i przejmującą poprzez krokwie ciężar dachu (Kurpiowszczyzna)
OSTOJA
słupowe lub skrzyńcowe jarzmo mostowe niosące pomost
OŚCIEŻNICE, WĘGARY, USZAKI
boczne slupy otworu drzwiowego lub okiennego służące do zawieszenia drzwi i okien
PARAPET
ogrodzenie chóru muzycznego lub empory
PAZA
pionowe wyżłobienie (rowek) w łątce, służące do mocowania sumików
PAZDUR
ozdoba dachu w formie pionowej sterczyny (rzeźbionej lub wyciętej z deski) wieńczącej szczyt lub kraniec kalenicy
PILASTER
płaski filar przyścienny, składający się trzonu i głowicy, niekiedy również bazy; w drewnianej architekturze jego rolę pełni odpowiednio dekorowany słup wzmacniający ściany lub gruba deska
PLECIONKOWA KONSTRUKCJA
konstrukcja plecionkowa
PŁATEW
poziomy element więźby dachowej, przenoszący obciążenie oraz usztywniający konstrukcję w kierunku podłużnym
PŁAZA
kłoda o płasko dociętych powierzchniach dolnych i górnych. PŁYCINA lekko wgłębione pole zwykle obramione profilowaniem
PODCIĄG
główna belka podpierająca strop
PODCIEŃ, PODCIENIE
otwarta, zadaszona przestrzeń ograniczona słupami, kolumnami lub filarami, usytuowana w przyziemiu, wzdłuż elewacji lub obiegająca budynek
PODWALINA
1) dolny element drewnianej konstrukcji ściany spoczywający na palach lub pomostach z drewna, albo na kamieniach lub podmurowaniu;
2) w więźbach jętkowych i płatwiowo-kleszczowych podłużny element spoczywający na belkach wiązarowych, stanowiący podparcie dla słupów ( storczyków lub stolców)
POLSKI DACH
dach łamany polski
POŁAĆ
płaszczyzna dachu ograniczona krawędziami
PORTAL
ozdobne obramienie otworu wejściowego
PREZBITERIUM
część kościoła mieszcząca ołtarz główny, przeznaczona dla duchowieństwa; dawniej oddzielona od nawy balustradą.
PROFILOWANIE
zdobienie elementu na pewnej długości dekoracją o zróżnicowanym przekroju, np. płaskim, wklęsłym, wypukłym.
PRZYCZÓŁEK
1) w architekturze nawiązującej do wzorów klasycznych szczyt, na ogół trójkątny, w baroku także o innych formach, np. półowalny lub przerywany; stosowany również w dekoracji otworów jako element wieńczący;
2) końcowa podpora mostu
PRZYPUSTNICA
element dodany do krokwi przy okapie, zmniejszający kąt nachylenia połaci dachowych
PUŁAP
podkład z desek przybity od strony pomieszczenia do belek stropowych lub elementów konstrukcji dachu
PAZA
bruzda wycięta w slupach jako wpust do osadzenia elementów, wypełniających szkielet ścienny (sumików)
PAZDUR
ozdobnie wycięte słupek lub deseczka jako element konstrukcyjny i dekoracyjny, osadzony
na skrajach kalenicy dachu
PIÓRO
występ na bocznej krawędzi deski, służący do łączenia jej z druga na wpust, to jest odpowiednio
wycięty rowek
PIERZEJA ULICZNA LUB RYNKOWA
linia ciągłej zabudowy w osiedlu
PODSIĘBITKA, PODSIĘBICIE, PODBITKA
deskowanie stropu przybite do spodu belek, utrzymane w naturalnej fakturze drewna przygotowane jako tło malarskiej dekoracji lub do wapiennej wyprawy
PODCIĄG
główna belka podpierająca strop
PODWALINA, PRZYCIEŚ
dolny wieniec zrębu ściany, spoczywający na kamieniach lub podmurowaniu, przenoszący ciężar ściany na grunt
PRZĘSŁO
powtarzalny, samoistny system nośny lub wypełniający w budowli; istnieją przęsła ścienne, dachowe, mostowe i inne
PRZYŁAP
narożny podcień wsparty na stupie lub na rysiach
PRZYSTRZESZEK
wąski daszek nad przyzbą przy ścianie szczytowej
PRZYZBA
przyścienne pasmo terenu osłonięte okapem, służące jako miejsce odpoczynku lub wykonywania drobnych prac gospodarskich
PUŁAP
pomost z desek ułożony na belkach stropowych
PREZBITERIUM
wnętrze świątyń chrześcijańskich mieszczące ołtarz główny, często oddzielone od nawy
balustrada
RAMA STOLCOWA
konstrukcja usztywniająca wiązary na osi wzdłużnej budynku, złożona ze stolców, płatwi i mieczy
RAMA STORCZYKOWA
konstrukcja usztywniająca wiązary na osi wzdłużnej budynku, złożona ze storczyków, rygli, mieczy i zastrzałów.
RAMA WIESZAROWA
konstrukcja usztywniająca wiązary na osi wzdłużnej budynku, złożona z wieszaków, płatwi mieczy
RYGIEL
poziomy element zakładany pomiędzy dwoma • słupami; występuje w konstrukcji szkieletowej i w więźbach dachowych
RYGLOWA KONSTRUKCJA
konstrukcja szkieletowa
RYSIE
ostatki górnych bierwion zrębu wysunięte przed ścian
ROTUNDA
budowla założona na rzucie kola lub wieloboku
RDZEŃ DREWNA
środkowe włókna pnia, złożone z cienkich kruchych tkanek o niskich właściwościach mechanicznych; jego średnica w drewnie iglastym wynosi 3-5 mm
RZYGACZE
drewniane rynny, odprowadzające wodę opadową z koszy dachowych na zewnątrz budynku
SIESTRZAN, SOSRĘB
bierwiono podpierające środkiem belki stropowe pułapów, będące swego rodzaju dokumentem
domu, wyróżnione w sposobie obróbki i zdobnictwa
SŁOJE ROCZNE DREWNA
warstwy tkanki drzewnej rozmieszczone koncentrycznie wokół rdzenia i stanowiące roczny przyrost pnia
SOBOTY
niskie podcienia, zakładane wzdłuż zewnętrznych ścian świątyń
SKLEPIENIE
konstrukcja o przekroju krzywolinijnym służąca do nakrycia wnętrza; w drewnianej architekturze imitowane za pomocą desek podwieszanych do elementów więźby dachowej
SKLEPIENIE KOLEBKOWE
sklepienie o półkolistym przekroju
SKLEPIENIE KRZYŻOWE
sklepienie złożone z dwóch równych, przecinających się odcinków sklepienia kolebkowego
SŁUP
pionowy element konstrukcyjny o przekroju kwadratowym, wielokątnym lub okrągłym
SLUPOWO-PLECIONKOWA KONSTRUKCJA
konstrukcja słupowo-plecionkowa
SLUPOWO-RAMOWA KONSTRUKCJA
konstrukcja szkieletowa
SOBOTY
podcienia wsparte na słupach otaczające z zewnątrz kościół drewniany
SOCHA
rozwidlony górą slup, element więźby dachu
STAN
skrzydło w dawnych karczmach, mieszczące stajnię i wozownię
STOLEC
słup, element ramy stolcowej w więźbach jętkowych i płatwiowo-kleszczowych; wyróżnia się stolce stojące, leżące i pochyłe
STORCZYK
słup, element ramy storczykowej w więźbach jętkowych; umieszczony w głównej osi wiązara
STROP
poziome zamknięcie przestrzeni od góry; wyróżnia się m.in. stropy płaskie, stropy belkowe i stropy kasetonowe
STROP BELKOWY
strop, w którym belki stropowe są widoczne od spodu
STROP KASETONOWY
strop, w którym przestrzec między belkami stropowymi podzielono za pomocą belek lub listew na kwadratowe albo zbliżone do kwadratu pola, tworzące tzw. kasetony
STROP PŁASKI
strop, którego dolna powierzchnia jem równa, najczęściej utworzona z desek szczelnie do siebie przylegających, przybitych od spodu do belek stropowych
SUMIK
bierwiono poziome między łątkami, elewem konstrukcji sumikowo-łątkowej
SOCHA
rosochaty pień drewna, wkopany w ziemie i popierający ślemię w tradycyjnych stodołach; w nowym budownictwie role soch przejęły stolce pochyle, przenoszące ciężar dachu przez płatwie na grunt
STAN
skrzydło dawnych karczem i zajazdów mieszczące stajnie i wozownię
SYPANIEC
spichlerzyk gospodarski o ścianach wieńcowych, zwężających się górą
SZKUDŁY
deszczułki darte z osikowego drewna, służące do pobijania daszków kopulastych
SZPONA
listwa zapłetwiona, łącząca deski drzwiowe
SZALOWANIE
obijanie deskami konstrukcji ścian i innych elementów
SZCZYT
trójkątna ściana znajdująca się pomiędzy połaciami dachu dwuspadowego; obita deskami lub gontem
ŚLEG
poziome bierwiono umocowane w zrębowych szczytach budynku; element więźby ślegowej dachu
ŚLEMIĘ
poziomy, oparty na słupach element więźby sochowej dachu
ŚCIEL
pomost z żerdzi, okrąglaków, połowizn lub desek, ułożony na belkach stropowych
ŚLEGOWY SYSTEM STROPÓW
kopulaste przekrycie pomieszczeń sposobem wieńcowym, stosowane w spichrzach (sypańcach) i w świątyniach w południowych rejonach kraju
ŚWIRONEK
spichlerzyk w gospodarstwie jednorodzinnym, zazwyczaj z podcieniem na rysiach, na słupkach lub we wnęce
SPAROG
ozdobne zakończenia skrzyżowanych desek wiatrowych umieszczanych w szczycie dachu pokrytego słomą
TARCICA
materiał drzewny otrzymany przez przepiłowanie kłody równolegle do osi podłużnej
TĘCZA
łuk zamykający otwór (zwany tęczowym) w ścianie pomiędzy nawą a prezbiterium; w otworze często umieszczano poziomą belkę, zwaną tęczową, na której ustawiano krucyfiks lub grupę Ukrzyżowania
TRAKT
ciąg co najmniej dwóch pomieszczeń znajdujących się na jednej osi, na ogół równoległej do elewacji frontowej budynku
TRALKA
pionowy element balustrady, składający się z jednego lub dwóch elementów o gruszkowatym kształcie
TROMPA
element w formie wycinka stożka umożliwiający przejście z rzutu kwadratowego w ośmioboczny, stanowiący podstawę kopuły; w drewnianej architekturze jej rolę pełni ukośna belka ścinająca narożnik, natomiast kształt trompy naśladują deski i listwy przybijane w narożniku
TWARDZIEL
środkowa część przekroju drewna gatunków iglastych o wyższych własnościach mechanicznych aniżeli biel, to jest część położona bliżej kory; twardziel sosny różni się nadto od bieli ciemniejszym zabarwieniem
USTRÓJ BUDOWLANY
system konstrukcyjny budowli
TYMPANON
trójkątne pole frontowej ściany nad koronującym gzymsem, umieszczone nad wejściem lub gankiem
WĘGIEL
1) narożnik budynku;
2) w ścianach zrębowych skrzyżowanie dwóch bierwion, zabezpieczonych przed rozsuwaniem się odpowiednimi złączami: na obłap, nakładkę, jaskółczy ogon lub zamek
WIATROWNICA
długi, ukośny element drewniany przymocowany od spodu do krokwi, wzmacniający konstrukcję dachu w kierunku podłużnym
WIĄZAR
element nośny konstrukcji dachu, złożony z dwóch krokwi na ogół dodatkowo wzmacnianych elementami poziomymi i pionowymi
WIENIEC
w konstrukcji zrębowej poziomy zespół kilku bierwion ułożonych w kształt odpowiadający zarysowi budowli, połączonych węgłami
MIESZAK
słup, element ramy wieszakowej w więźbach jętkowych i więźbach płatwiowo-kleszczowych
WIĘŹBA
konstrukcja nośna dachu
WIĘŹBA JĘTKOWA
konstrukcja, w której krokwie opierają się na jętkach; złożona z wiązarów jętkowych utworzonych z krokwi i jętek; jej odmianami są więźby dodatkowo usztywniane wzdłużnie ramami (w zależności od rodzaju konstrukcji zwane storczykowymi, stolcowymi lub wieszakowymi), umieszczanymi pod jętkami. Ramy składają się ze słupów ( storczyków, stolców lub wieszaków) oraz elementów poziomych (podwalin, płatwi i rygli) i ukośnych ( miecze, zastrzały)
WIĘŹBA KROKWIOWA
konstrukcja złożona z wiązarów krokwiowych utworzonych z krokwi
WIĘŹBA PŁATWIOWO-KLESZCZOWA
konstrukcja, w której krokwie opierają się na płatwiach; złożona z wiązarów utworzonych z krokwi i kleszczy umieszczanych bezpośrednio pod płatwiami; jej odmianami są więźby dodatkowo usztywniane wzdłużnie ramami (w zależności od rodzaju konstrukcji zwane stolcowymi lub wieszakowymi), umieszczonymi pod płatwiami. Ramy składają się ze słupów ( stolców lub wieszaków) oraz elementów poziomych ( podwalin, płatwi) i ukośnych ( miecze, zastrzały)
WIĘŹBA SOCHOWA
konstrukcja utworzona z dwóch górą rozwidlonych soch, z poziomego ślemienia opartego w rozwidleniu słupów oraz z kluczyn (żerdzi z hakami) zaczepionych o ślemię
WIĘŹBA ŚLEGOWA
konstrukcja utworzona z bierwion równoległych do kalenicy i umocowanych w zrębowych szczytach budynku
WSPORNIK, KROKSZTYN, ZACZEP
element podpierający, wysunięty przed lico lub osadzony w ścianie
WIERZEJE
dwuskrzydłowe drzwi lub wrota
WIESZAR
wiązar dachowy, przenoszący część ciężaru stropu za pomocą krokwi na skrajne podpory,
przeciwdziała tym sposobem niebezpiecznemu ugięciu belek stropowych; rozróż się wieszary m.in. storczykowe, stosowane w budownictwie sakralnym od połowy XV w. i wieszakowe w konstrukcjach nowoczesnych wykonywanych przy użyciu stalowych strzemion
WPUST
rowek w krawędzi desek łączonych z sobą na pióro
WSPORNIK
konsola, podparcie przewieszonej na zewnątrz konstrukcji
WYSTAWA, WYSTAWKA
podcieniowe skrzydło domu mieszkalnego przylegle do głównego korpusu od strony wejścia z pięterkiem mieszkalnym lub gospodarczym
WYŻKA
pięterko gospodarcze w chałupach na pasmie podgórskim, użytkowane jako spichlerzyk dostępny z galeryjki lub z poddasza
ZACZEP
wspornik
ZAMEK
jeden ze sposobów łączenia dwóch elementów drewnianych pod kątem w postaci systemu zazębiających się wrębów
ZASTRZAŁ
długi, ukośny element występujący w konstrukcji szkieletowej i w więźbach dachowych
ZŁĄCZE CIESIELSKIE
system wrębów umożliwiający łączenie elementów drewnianych; wyróżnia się m.in. złącza na czop i gniazdo, na nakładkę, na a jaskółczy ogon, na zamek
ZAHATA (OGATA)
termiczna osłona pomieszczenia, obudowa lub uszczelnienie ściany pod okapem
ZAKŁAD
sposób łączenia desek w opierzeniu ścian, dachu lub w pułapie; istnieją dwa sposoby łączenia desek -na zakład z wrębem i na zakład polski bez wrębu, polegający na wykorzystaniu wklęśnięć i wypukłości paczących się desek w celu uszczelnienia ich styku
ZAPOLE
komórka przyległa do stodoły i nakryta wspólnym z nią dachem
ZASTRZAŁ
pochyle drewno w szkielecie ściennym lub dachowym, usztywniające ramę i przenoszące część obciążeń na podpory
ZRĄB ŚCIANY
ściana budynku wykonana z pełnych przekrojów drewna, spełniająca funkcję nośną i osłonową
ŻERDŹ
drewno okrągłe, czyli strzała drzew o średnicy do 6 cm, używane do budowy ogrodzeń, na łaty w dachu pod słomiane bądź trzcinowe poszycie i na inne cele lub inaczej: kłoda o małym przekroju poprzecznym