AKUMULACJA CIEPLNA
Akumulacja cieplna przegród wynika z pojemności cieplnej materiałów użytych do budowy domu. Akumulacja jest szalenie istotnym czynnikiem wpływającym na komfort mieszkania. Wysoka akumulacja cieplna gwarantuje stałą temperaturę wewnątrz, jak i na zewnątrz budynku.
ALKIERZ
Wydzielony w bryle budynku narożnik lub dobudówka, najczęściej na planie kwadratu, przykryta zazwyczaj osobnym dachem. Pochodzi z miniaturyzacji narożnych wież obronnych.
ALKOWA
Wnęka bez okna w sypialni mieszcząca łóżko.
ARKADA
łuk oparty na dwóch podporach, słupach, kolumnach lub filarach.
BABINIEC
bóżnicach i meczetach oraz dawniej w cerkwiach i kościołach pomieszczenie przeznaczone dla kobiet.
BELKA
element drewniany (ociosany lub tarty) o dużym przekroju.
BELKA STROPOWA
element nośny stropu.
BELKA WIĄZAROWA
element wiązara dachowego oparty na oczepie; w budynkach murowanych na namurnicy lub bezpośrednio na ścianie.
BIEGUN
pionowy czop służący do zawieszania drzwi lub wrót.
BIERWIONO
element drewniany (okrągły, ociosany lub przetarty) używany do budowy ścian o konstrukcji zrębowej lub konstrukcji sumikowo łątkowej.
BONIOWANIE
dekoracyjne wyróżnienie domu, w postaci pozornych cegieł, naśladownictwa muru, najczęściej wykonywane w tynku, w kamieniu, niekiedy w domach z bali drewnianych.
CZARNA KUCHNIA
pomieszczenie z paleniskiem oświetlone wyłącznie przez otwór kominowy.
CZOP I GNIAZDO
jeden ze sposobów łączenia dwóch elementów drewnianych na długość lub pod kątem w postaci wypustu (czopa) osadzanego w otworze (gnieździe).
DRANICA
materiał z drewna do wykonywania pokryć dachowych. Ręcznie łupana deska z drewna iglastego. Grubość: 3-5 cm, szerokość: 9-13 cm, długość: do 3 m
DREWNO
produkt otrzymywany ze ściętych drzew i formowany przez obróbkę. Polecamy projekty domów z drewna - z bali oraz projekty domów szkieletowych!
DACH
górna część budynku zabezpieczająca całość przed działaniem czynników atmosferycznych; składa się z konstrukcji nośnej (więźby) oraz z podkładu pod pokryć i pokrycia.
DACH DWUSPADOWY
dach o dwóch połaciach, których styk tworzy kalenicę.
DACH CZTEROSPADOWY
dach o czterech połaciach, z których styk dwóch większych tworzy kalenicę.
DACH KRAKOWSKI
dach łamany o połaciach nachylonych pod tym samym kątem, wydzielonych dużym łukiem; odmiana dachu łamanego polskiego.
DACH ŁAMANY
dach, którego połacie mają na ogół dwie kondygnacje wydzielone załamaniem.
DACH ŁAMANY POLSKI
dach łamany o połaciach nachylonych pod tym samym kątem, wydzielonych niewielkim uskokiem.
DACH MANSARDOWY
dach łamany o połaciach nachylonych pod różnym kątem; jego dolne połacie są bardziej strome od górnych.
DACH NACZÓŁKOWY
dach dwuspadowy ze szczytami w górnej części ściętymi niewielkimi, trójkątnymi połaciami, zwanymi naczółkami.
DACH NAMIOTOWY
dach o trójkątnych połaciach zbiegających się górą w jednym punkcie; liczba połaci zależy od planu budynku, najpowszechniejsze są czteropołaciowe.
DACH PÓŁSZCZYTOWY
dach czterospadowy, którego połacie nad krótszymi ścianami budynku są ścięte i w górnej części tworzą szczyt.
DACH PULPITOWY JEDNOSPADOWY
dach o jednej, ukoś połaci.
DASZEK OKAPOWY
wąski, jednospadowy daszek przyścienny stanowiący zabezpieczenie ścian przed opadami.
DENDROCHRONOLOGIA
metoda pozwalająca określić datę ścięcia drzewa i jego wiek na podstawie analizy rocznych przyrostów (słojów) drzewa; wykorzystywana w datowaniu drewnianych zabytków.
DESKA
część kłody podzielona wzdłuż włókien za pomocą piły.
DRANICA
część kłody rozszczepiona wzdłuż włókien siekierą i klinami.
ELEWACJA
zewnętrzna powierzchnia ściany domu ze wszystkimi znajdującymi się na niej dodatkami, lico budynku.
FACJATKA
pokój lub mieszkanie na poddaszu domu
FACJATA
pomieszczenie mieszkalne na poddaszu z oknami umieszczonymi w połaci dachowej, nakryte osobnym daszkiem prostopadłym do kalenicy dachu głównego.
FAKTURA
sposób ukształtowania powierzchni.
FASADA
elewacja frontowa budynku.
FRAMUGA
wnęka w murze domu, w której osadza się okno lub drzwi. Drugie znaczenie framugi, to rama okna lub drzwi.
FASETA
ukośne lub zaokrąglone ścięcie narożnika między ścianą i stropem.
FAZA
ukośne ścięcie krawędzi traktowane jako motyw zdobniczy; rodzaj profilu.
FILAR
pionowa podpora o przekroju wielobocznym, najczęściej czworobocznym; w drewnianej architekturze słup szalowany deskami.
GALERIA
podłużne pomieszczenie biegnące wzdłuż ścian w górnych kondygnacjach budynku.
GANEK
przybudówka przed wejściem do budynku, nakryta osobnym daszkiem wspartym na słupach; niekiedy szalowana.
GŁOWICA, KAPITEL
górna, wieńcząca część kolumny, filara lub pilastra.
GONT
wyrabiana ręcznie wąska deszczułka używana do krycia dachów lub ścian budynków.
GZYMS
poziomy, zwykle profilowany element architektoniczny występujący przed lico ściany.
KONSTRUKCJA ŚCIANY W DOMU Z BALI:
A) konstrukcja sumikowo-łątkowa,
B) wiĄzanie na obłap,
c) konstrukcja na rybi(jaskółczy) ogon.
OKAP
HURDYCJA
galeria drewniana na zewnątrz średniowiecznych murów obronnych, z otworami w ścianach i podłodze umożliwiającymi rażenie przeciwnika.
IKONOSTAS
w cerkwiach ściana lub przegroda oddzielająca część ołtarzową ( prezbiterium) od nawy, pokryta ikonami (obrazami) rozmieszczonymi w określonym porządku; posiada troje drzwi (czasem dwoje), środkowe, większe dostępne wyłącznie dla kapłanów.
IZBICA
Najwyższa, nadwieszona kondygnacja w wieżach drewnianych; 2) element składowy wczesnośredniowiecznych wałów drewniano-ziemnych.
JASKÓŁCZY OGON
jeden ze sposobów łączenia dwóch elementów drewnianych na długość lub pod kątem w postaci ukośnych, zazębiających się wrębów; odmiana nakładki.
JEDNOSPADOWY DACH
dach pulpitowy
JĘTKA
poziomy element łączący parę krokwi, stanowiący usztywnienie poprzeczne wiązara.
KALENICA
górna, pozioma krawędź dachu, stanowiąca linię styku dwóch połaci.
KAPITEL
głowica
KLESZCZE
zwykle zdwojone poziome elementy konstrukcyjne obejmujące krokwie i słupy; występują m.in. w więźbach płatwiowo-kleszczowych.
KLUCZYNA
żerdź z hakiem, stanowiąca konstrukcję nośną dla pokrycia dachu o więźbie sochowej.
KŁODA, OKRĄGLAK
pozbawiony gałęzi i kory pień ściętego drzewa.
KOLEBKA
sklepienie kolebkowe
KOLUMNA
pionowa podpora o przekroju kolistym, składająca się z bazy, trzonu i głowicy.
KONSTRUKCJA PLECIONKOWA, KOSZNICA
konstrukcja polegająca na wyplataniu ściany z wikliny lub gałęzi zakładanych między osadzonymi w ziemi żerdziami.
KONSTRUKCJA PRZYSŁUPOWA
system konstrukcyjny polegający na opasaniu zrębowych ścian słupami, dźwigającymi ciężar piętra lub dachu.
KONSTRUKCJA SŁUPOWO-PLECIONKOWA
konstrukcja plecionkowa wzmocniona słupami narożnymi lub ustawionymi w linii ścian.
KONSTRUKCJA SUMIKOWO-ŁĄTKOWA
konstrukcja ścian złożona ze słupów, zwanych łątkami, i z poziomych bierwion — sumików.
KONSTRUKCJA SZKIELETOWA, SŁUPOWO-RAMOWA, RYGLOWA, SZACHULEC, MUR PRUSKI
konstrukcja ścian złożona ze słupów ustawionych na kamieniach lub podwalinie, górą połączonych oczepem, oraz z poziomych rygli i ukośnych zastrzałów; pola pomiędzy elementami szkieletu wypełniane rozmaitymi materiałami, m.in.: drewnem, gliną i cegłą.
KONSTRUKCJA ZRĘBOWA, WIEŃCOWA
konstrukcja ścian polegająca na układaniu poziomo bierwion jedno na drugim, w narożnikach połączonych ze sobą w tzw. węgły, będące skrzyżowaniem dwóch elementów, zabezpieczonych przed rozsuwaniem się złączami ciesielskimi.
KOPULA
sklepienie zamknięte o regularnej krzywiźnie, zakładane nad pomieszczeniami centralnymi mającymi zarys okrągły, kwadratowy lub wieloboczny; terminem tym określa się również nakrycia wnętrz cerkiewnych mające formę piramidy.
KOSZNICA
konstrukcja plecionkowa
KOZUBEK
półstożkowe zadaszenie osłaniające otwór umieszczony w szczycie lub nad połacią szczytową dachu.
KROKIEW
pochyły element więźby dachowej, oparty na belce wiązarowej lub oczepie; stanowi element konstrukcji nośnej dachu.
KROKSZTYN
wspornik
ŁATA
poziomy element o niewielkim przekroju, prostopadły do krokwi, zwykle mocowany bezpośrednio do nich, stanowiący podkład pod pokrycie dachu.
ŁĄTKA
słup z wyżłobionymi rowkami (pazami); element konstrukcji sumikowo-łątkowej.
ŁUK
element konstrukcyjny lub dekoracyjny; może mieć rozmaite kształty, np. półkolisty, odcinkowy, ostry, podkowiasty, kotarowy, w ośli grzbiet.
MANSARDOWY DACH
dach mansardowy
MIECZ
krótki, ukośny element konstrukcyjny, łączący dwa inne elementy ustawione pod kątem.
MINARET
w architekturze sakralnej islamu wysmukła wieża z galeryjką w górnej części, zwieńczona hełmem z półksiężycem, służąca do zwoływania wiernych na modlitwę.
NAKŁADKA
jeden ze sposobów łączenia dwóch elementów drewnianych na długość lub pod kątem w postaci prostych, zazębiających się wrębów.
NAMURNICA
drewniany element występujący w budynkach murowanych, spoczywający bezpośrednio na murze, stanowiący oparcie dla wiązarów więźby dachowej.
NAWA
część kościoła przeznaczona dla wiernych.
OBŁAP
jeden ze sposobów łączenia dwóch elementów drewnianych pod kątem w postaci półkolistych lub prostokątnych wrębów; występuje w ścianach zrębowych.
OCZEP
najwyższy element drewnianej konstrukcji ściany, na którym mogą się opierać wiązary i belki stropowe
OKAP
część połaci dachowej wysunięta przed lico ściany.
OKRĄGLAK
kłoda
OSTATEK
koniec bierwiona lub belki stropowej wychodzący poza lico ściany budynku.
PARAPET
ogrodzenie chóru muzycznego lub empory.
PAZA
pionowe wyżłobienie (rowek) w łątce, służące do mocowania sumików.
PAZDUR
ozdoba dachu w formie pionowej sterczyny (rzeźbionej lub wyciętej z deski) wieńczącej szczyt lub kraniec kalenicy.
PILASTER
płaski filar przyścienny, składający się trzonu i głowicy, niekiedy również bazy; w drewnianej architekturze jego rolę pełni odpowiednio dekorowany słup wzmacniający ściany lub gruba deska.
PLECIONKOWA KONSTRUKCJA
konstrukcja plecionkowa
PŁATEW
poziomy element więźby dachowej, przenoszący obciążenie oraz usztywniający konstrukcję w kierunku podłużnym.
PŁAZA
kłoda o płasko dociętych powierzchniach dolnych i górnych. PŁYCINA lekko wgłębione pole zwykle obramione profilowaniem.
PODCIĄG
główna belka podpierająca strop.
PODCIEŃ, PODCIENIE
otwarta, zadaszona przestrzeń ograniczona słupami, kolumnami lub filarami, usytuowana w przyziemiu, wzdłuż elewacji lub obiegająca budynek.
PODWALINA
1) dolny element drewnianej konstrukcji ściany spoczywający na palach lub pomostach z drewna, albo na kamieniach lub podmurowaniu;
2) w więźbach jętkowych i płatwiowo-kleszczowych podłużny element spoczywający na belkach wiązarowych, stanowiący podparcie dla słupów ( storczyków lub stolców).
POLSKI DACH
dach łamany polski
POŁAĆ
płaszczyzna dachu ograniczona krawędziami.
PORTAL
ozdobne obramienie otworu wejściowego.
PREZBITERIUM
część kościoła mieszcząca ołtarz główny, przeznaczona dla duchowieństwa; dawniej oddzielona od nawy balustradą.
PROFILOWANIE
zdobienie elementu na pewnej długości dekoracją o zróżnicowanym przekroju, np. płaskim, wklęsłym, wypukłym.
PRZYCZÓŁEK
1) w architekturze nawiązującej do wzorów klasycznych szczyt, na ogół trójkątny, w baroku także o innych formach, np. półowalny lub przerywany; stosowany również w dekoracji otworów jako element wieńczący;
2) końcowa podpora mostu.
PRZYPUSTNICA
element dodany do krokwi przy okapie, zmniejszający kąt nachylenia połaci dachowych.
PUŁAP
podkład z desek przybity od strony pomieszczenia do belek stropowych lub elementów konstrukcji dachu.
RAMA STOLCOWA
konstrukcja usztywniająca wiązary na osi wzdłużnej budynku, złożona ze stolców, płatwi i mieczy.
RAMA STORCZYKOWA
konstrukcja usztywniająca wiązary na osi wzdłużnej budynku, złożona ze storczyków, rygli, mieczy i zastrzałów.
RAMA WIESZAROWA
konstrukcja usztywniająca wiązary na osi wzdłużnej budynku, złożona z wieszaków, płatwi mieczy.
RYGIEL
poziomy element zakładany pomiędzy dwoma • słupami; występuje w konstrukcji szkieletowej i w więźbach dachowych.
RYGLOWA KONSTRUKCJA
konstrukcja szkieletowa
RYSIE
ostatki górnych bierwion zrębu wysunięte przed ścian.
SKLEPIENIE
konstrukcja o przekroju krzywolinijnym służąca do nakrycia wnętrza; w drewnianej architekturze imitowane za pomocą desek podwieszanych do elementów więźby dachowej.
SKLEPIENIE KOLEBKOWE
sklepienie o półkolistym przekroju.
SKLEPIENIE KRZYŻOWE
sklepienie złożone z dwóch równych, przecinających się odcinków sklepienia kolebkowego.
SŁUP
pionowy element konstrukcyjny o przekroju kwadratowym, wielokątnym lub okrągłym.
SLUPOWO-PLECIONKOWA KONSTRUKCJA
konstrukcja słupowo-plecionkowa.
SLUPOWO-RAMOWA KONSTRUKCJA
konstrukcja szkieletowa .
SOBOTY
podcienia wsparte na słupach otaczające z zewnątrz kościół drewniany.
SOCHA
rozwidlony górą slup, element więźby dachu.
STAN
skrzydło w dawnych karczmach, mieszczące stajnię i wozownię.
STOLEC
słup, element ramy stolcowej w więźbach jętkowych i płatwiowo-kleszczowych; wyróżnia się stolce stojące, leżące i pochyłe.
STORCZYK
słup, element ramy storczykowej w więźbach jętkowych; umieszczony w głównej osi wiązara.
STROP
poziome zamknięcie przestrzeni od góry; wyróżnia się m.in. stropy płaskie, stropy belkowe i stropy kasetonowe.
STROP BELKOWY
strop, w którym belki stropowe są widoczne od spodu.
STROP KASETONOWY
strop, w którym przestrzec między belkami stropowymi podzielono za pomocą belek lub listew na kwadratowe albo zbliżone do kwadratu pola, tworzące tzw. kasetony.
STROP PłASKI
strop, którego dolna powierzchnia jem równa, najczęściej utworzona z desek szczelnie do siebie przylegających, przybitych od spodu do belek stropowych.
SUMIK
bierwiono poziome między łątkami, elewem konstrukcji sumikowo-łątkowej.
SZALOWANIE
obijanie deskami konstrukcji ścian i innych elementów.
SZCZYT
trójkątna ściana znajdująca się pomiędzy połaciami dachu dwuspadowego; obita deskami lub gontem.
ŚLEG
poziome bierwiono umocowane w zrębowych szczytach budynku; element więźby ślegowej dachu.
ŚLEMIĘ
poziomy, oparty na słupach element więźby sochowej dachu.
SPAROG
ozdobne zakończenia skrzyżowanych desek wiatrowych umieszczanych w szczycie dachu pokrytego słomą.
TARCICA
materiał drzewny otrzymany przez przepiłowanie kłody równolegle do osi podłużnej.
TĘCZA
łuk zamykający otwór (zwany tęczowym) w ścianie pomiędzy nawą a prezbiterium; w otworze często umieszczano poziomą belkę, zwaną tęczową, na której ustawiano krucyfiks lub grupę Ukrzyżowania.
TRAKT
ciąg co najmniej dwóch pomieszczeń znajdujących się na jednej osi, na ogół równoległej do elewacji frontowej budynku.
TRALKA
pionowy element balustrady, składający się z jednego lub dwóch elementów o gruszkowatym kształcie.
TROMPA
element w formie wycinka stożka umożliwiający przejście z rzutu kwadratowego w ośmioboczny, stanowiący podstawę kopuły; w drewnianej architekturze jej rolę pełni ukośna belka ścinająca narożnik, natomiast kształt trompy naśladują deski i listwy przybijane w narożniku.
WĘGIEL
1) narożnik budynku;
2) w ścianach zrębowych skrzyżowanie dwóch bierwion, zabezpieczonych przed rozsuwaniem się odpowiednimi złączami: na obłap, nakładkę, jaskółczy ogon lub zamek.
WIATROWNICA
długi, ukośny element drewniany przymocowany od spodu do krokwi, wzmacniający konstrukcję dachu w kierunku podłużnym.
WIĄZAR
element nośny konstrukcji dachu, złożony z dwóch krokwi na ogół dodatkowo wzmacnianych elementami poziomymi i pionowymi.
WIENIEC
w konstrukcji zrębowej poziomy zespół kilku bierwion ułożonych w kształt odpowiadający zarysowi budowli, połączonych węgłami. WIEŃCOWA
MIESZAK
słup, element ramy wieszakowej w więźbach jętkowych i więźbach płatwiowo-kleszczowych.
WIĘŹBA
konstrukcja nośna dachu.
WIĘŹBA JĘTKOWA
konstrukcja, w której krokwie opierają się na jętkach; złożona z wiązarów jętkowych utworzonych z krokwi i jętek; jej odmianami są więźby dodatkowo usztywniane wzdłużnie ramami (w zależności od rodzaju konstrukcji zwane storczykowymi, stolcowymi lub wieszakowymi), umieszczanymi pod jętkami. Ramy składają się ze słupów ( storczyków, stolców lub wieszaków) oraz elementów poziomych (podwalin, płatwi i rygli) i ukośnych ( miecze, zastrzały).
WIĘŹBA KROKWIOWA
konstrukcja złożona z wiązarów krokwiowych utworzonych z krokwi.
WIĘŹBA PŁATWIOWO-KLESZCZOWA
konstrukcja, w której krokwie opierają się na płatwiach; złożona z wiązarów utworzonych z krokwi i kleszczy umieszczanych bezpośrednio pod płatwiami; jej odmianami są więźby dodatkowo usztywniane wzdłużnie ramami (w zależności od rodzaju konstrukcji zwane stolcowymi lub wieszakowymi), umieszczonymi pod płatwiami. Ramy składają się ze słupów ( stolców lub wieszaków) oraz elementów poziomych ( podwalin, płatwi) i ukośnych ( miecze, zastrzały).
WIĘŹBA SOCHOWA
konstrukcja utworzona z dwóch górą rozwidlonych soch, z poziomego ślemienia opartego w rozwidleniu słupów oraz z kluczyn (żerdzi z hakami) zaczepionych o ślemię.
WIĘŹBA ŚLEGOWA
konstrukcja utworzona z bierwion równoległych do kalenicy i umocowanych w zrębowych szczytach budynku.
WSPORNIK, KROKSZTYN, ZACZEP
element podpierający, wysunięty przed lico lub osadzony w ścianie.
ZACZEP
wspornik
ZAMEK
jeden ze sposobów łączenia dwóch elementów drewnianych pod kątem w postaci systemu zazębiających się wrębów.
ZASTRZAŁ
długi, ukośny element występujący w konstrukcji szkieletowej i w więźbach dachowych.
ZŁĄCZE CIESIELSKIE
system wrębów umożliwiający łączenie elementów drewnianych; wyróżnia się m.in. złącza na czop i gniazdo, na nakładkę, na a jaskółczy ogon, na zamek.
ZRĘBOWA KONSTRUKCJA
konstrukcja zrębowa
ŻERDŹ
kłoda o małym przekroju poprzecznym.